Σάββατο 15 Σεπτεμβρίου.
Από τον Κούβελα στο όρος Λύκαιο. 39 χιλιόμετρα.
Η σημερινή ημέρα περιλαμβάνει και αυτή μέρη πρωτόγνωρα, μέρη από τα οποία δεν έχω περάσει ποτέ, ούτε γνωρίζω τίποτε για αυτά. Οδηγοί μου, οι ηλεκτρονικοί χάρτες και το GPS. Και για την σημερινή ημέρα γνωρίζω ότι τα χιλιόμετρά μου δεν θα είναι πολλά. Εκτός από τις αρκαδικές κλίσεις αυτών των δρόμων, υπάρχει όμως ακόμη ένας λόγος περισσότερο ουσιαστικός.
Είναι η ιδιαίτερη αίσθηση που ο χώρος σου μεταφέρει, μια επιθυμία να ξεχάσεις το χρόνο και να απολαύσεις ό,τι ο δρόμος σου φέρνει. Κάθε λίγο θέλεις να σταματάς. Όλο και κάτι θα σού τραβήξει την προσοχή. Μετά από κάθε στροφή βλέπεις ένα καινούργιο τοπίο. Σε κάθε βουνοκορφή βλέπεις ένα καινούργιο φως. Σε κάθε ρεματιά ακούς καινούργια νερά. Σε κάθε ράχη περιμένεις να ακούσεις ένα καινούργιο τραγούδι τσακαλιού. Σε κάθε βρύση θα νιώσεις μια καινούργια δροσιά. Σε κάθε χωριό θα ακούσεις μια καινούργια σιωπή. Σε κάθε συκιά ή καρυδιά ή βατομουριά ή ό,τι άλλο, θέλεις να δοκιμάσεις καινούργιες γεύσεις. Ζεις ένα πανηγύρι των αισθήσεων. Οι σκέψεις διαβαίνουν μέσα στο μυαλό σου όπως τα σύννεφα διαβαίνουν στο διάφανο ουρανό. Μέσα στον καταιγισμό των εμπειριών δεν έχεις καμία ανησυχία για το πόσο γρήγορα πας ή για το πόσα χιλιόμετρα θα βγάλεις. Αυτά παύουν να σε ενδιαφέρουν. Το μόνο που σε ενδιαφέρει είναι να ανοίξεις όλες σου τις αισθήσεις, για να ρουφήξεις όσο μπορείς αυτόν τον κόσμο, να τον βάλεις μέσα σου, μέσα στην ιερή παρακαταθήκη της προσωπικής μνήμης.
Και ξαφνικά πετάγεται μπροστά μου το τελευταίο πράγμα που θα περίμενα να δω σε αυτά τα βουνά. Ένας ποδηλάτης! Περίπου συνομήλικος, με ένα καφάσι δεμένο με σκοινιά στη πισινή σχάρα του ποδηλάτου. Πηγαίνει να δει μερικά ζώα λίγο παρακάτω.
-Τι κάνεις εσύ εδώ πάνω; Πού πηγαίνεις με αυτό;
-Α κοίταξε, όλα κι όλα, έχουμε κάνει συμφωνία. Αυτό με πηγαίνει στην κατηφόρα και εγώ το πηγαίνω στην ανηφόρα. Όλα κι όλα, η συμφωνία συμφωνία!
Έχει ένα παλιό κλασικό Ideal, ένα από τα πρώτα ιστορικά ποδήλατα που παρήχθηκαν στην Ελλάδα.
-Πού το βρήκες αυτό το ποδήλατο;
-Μού το έφερε ο γιος μου από την Αθήνα.
Να η λύση στο πρόβλημα των αρκαδικών δρόμων, διάβολε πώς δεν το είχα σκεφτεί. Συνεχίζοντας προς το επόμενο χωριουδάκι κι ενώ παλεύω στην επόμενη ανηφόρα με τη γλώσσα έξω, σκέφτομαι έναν πιθανό τρόπο διαπραγμάτευσης με ένα ποδήλατο υπερφορτωμένο σαν το δικό μου.
Κατευθύνομαι προς τη Νέδα, το χωριό που φέρει το τοπωνύμιο της αρκαδικής νύμφης. Εκεί κοντά είναι οι πηγές του θηλυκού ποταμού που χθες απόλαυσα σε όλο του το μεγαλείο. Η διαδρομή περνά από μερικά χωριουδάκια, ομάδες μερικών σπιτιών, χαμένα στην ερημία των ορεινών όγκων, στοιχειωμένα από ελάχιστους ανθρώπους που ακούγονται μέσα από κάποια αυλή να ασχολούνται με τις συνήθεις αγροτικές δουλειές. Δρόμοι άδειοι, σπίτια άδεια, πλατείες άδειες. Παραδόξως όμως αυτή η ιδιότυπη ερημία γεμίζει την ψυχή μου. Νιώθω μια παρόρμηση σε κάθε μέρος να σταματήσω, να αφήσω το ποδήλατο και να περπατήσω σε άδειες γειτονιές. Αυλές, τοίχοι, όρθιοι ή πεσμένοι, αντικείμενα, χρώματα, μυρωδιές, κανένας σκύλος που έρχεται να σε μυρίσει όλο περιέργεια, καμιά γάτα που σε παρατηρεί μαζεμένη και μόλις πλησιάσεις χώνεται στην αυλή. Και περιστασιακά κάποιος άνθρωπος που θα προκύψει μπροστά σου από το πουθενά, για να σε ρωτήσει από πού στο καλό έρχεσαι και πού πηγαίνεις, όλα λες και συνωμοτούν υπέρ σου σε αυτό το σύμπαν το παράλληλο για να σε κάνουν να ξεχάσεις το δικό σου το κανονικό. Μοιάζει με ένα είδος μαγείας, δεν μπορείς να το εξηγήσεις αλλά το αποδέχεσαι ευχάριστα, γιατί στο βάθος ξέρεις ότι όταν αργότερα θα σού λείψει η άμεση αίσθηση, τότε θα θυμάσαι με διάφορες ευκαιρίες και θα αναπολείς.
Σε μία διαδρομή βουτηγμένη σε μία εξαιρετική φύση, εισέρχομαι στο χωριό Νέδα. Το υψόμετρο είναι γύρω στα 800 μέτρα, υπάρχει μια θαυμάσια δροσιά, ο καιρός είναι συννεφιασμένος χωρίς όμως διάθεση για βροχή, και το αναζωογονητικό αεράκι προδίδει ένα εξαιρετικό κλίμα. Το χωριό δείχνει αρκετά φροντισμένο και όχι έρημο, παρά το ότι σίγουρα η ανθρώπινη παρουσία δεν είναι και εδώ έντονη, και υπάρχει μια πινακίδα με οργανωμένες πληροφορίες για την περιοχή και το πλούσιο παρελθόν της.
Η χώρα αυτή κατείχε ιδιαίτερη θέση στη συνείδηση των Αρκάδων. Το όρος Λύκαιο ήταν ιερό βουνό, βουνό των θεών, βουνό του φωτός, ο αρκαδικός Όλυμπος. Η ρίζα λυκ- συνδέεται ετυμολογικώς και εννοιολογικώς με το φως: luce, και, λυκόφως, αμφιλύκη. Πιο συγκεκριμένα, η ετυμολογική αυτή ρίζα παραπέμπει σε σημεία του χώρου όπου φαίνεται το πρώτο φως της ημέρας ή όπου χάνεται το τελευταίο φως της ημέρας. Η σύνδεση με το ζώο λύκος έχει το ενδιαφέρον της, ίσως επειδή ο λύκος ξέρει να εκμεταλλεύεται το φως και ιδίως τα μεσοδιαστήματα μεταξύ ημέρας και νύκτας για να κινείται και να κυνηγά.
Βρήκα αρκετές ενδιαφέρουσες πληροφορίες ήδη όταν προετοιμαζόμουν για το ταξίδι και δεν θέλω εδώ να εκθέσω λεπτομέρειες πέφτοντας στην παγίδα μίας πραγματείας με αρχαιολογικά δεδομένα. Όταν ταξιδεύοντας βρίσκεσαι σε έναν τέτοιο χώρο επιτόπου, αυτό που στην ουσία αναζητάς είναι η άμεση εμπειρία του χώρου και των ανθρώπων του. Τα ιερά που ξέρουμε ότι υπήρχαν εδώ ήταν τα ιερά του Δία και του Πάνα. Στο ιερό του Λυκαίου Διός θα βρεθώ αύριο. Το ιερό του Πάνα υπήρχε σε μία τοποθεσία κοντά στη σημερινή Νέδα και αυτό είναι το επόμενο σημείο που θα ήθελα να επισκεφθώ για σήμερα. Προωθούμαι στην μικρή πλατεία του χωριού και μπαίνω στο καφενείο για να πάρω πληροφορίες. Αλλά όπως λέει η παροιμία, μπαίνω για μαλλιά και βγαίνω κουρεμένος.
Η αμεσότητα των συνομιλητών μου με σοκάρει. Άφησέ το φίλε, μην πας, δεν αξίζει, θα απογοητευτείς, δεν έμεινε τίποτα, ρημαδιό, μην πας σου λέω, άκουσέ με. Το συνολικό άθροισμα της λεκτικής και της μη-λεκτικής επικοινωνίας των ανθρώπων που μού μιλούν αποπνέει μία ιδιάζουσα απογοήτευση. Μία σοκαριστική ειλικρίνεια, χωρίς την παραμικρή προσπάθεια απόκρυψης της πραγματικότητας. Ένα ιερό του Πάνα υπήρχε και στην κορυφή του Λυκαίου, όπου φιλοδοξώ να βρεθώ αύριο, αλλά το σημαντικότερο, το ιερό του Νομίου Πανός, υπήρχε κοντά στο χωριό, με βάση τουλάχιστον τα διαθέσιμα δεδομένα. Ο χαρακτηρισμός Νόμιος παρεπέμπει απευθειας στη βοσκή και τα κοπάδια. Όλες οι αρχαίες πηγές λένε ότι ο θεός Παν καταγόταν από την Αρκαδία. Η λατρεία του Πανός στην Αθήνα άρχισε το -490. Στη μάχη του Μαραθώνα ο θεός έφερε στις εχθρικές τάξεις τον πανικό, ενώ οι αττικοί ζωγράφοι ήδη τον αναπαρίσταναν στα αγγεία. Η παλαιότερη απεικονισή του υπάρχει στο μουσείο στο Άμστερνταμ χρονολογημένη το -500 έως -480: δυο θραύσματα μελανόμορφου κρατήρα με τον Πάνα να παίζει δίαυλο, το διπλό σουράβλι, ανάμεσα στους ανακλιμένους Ερμή και Διόνυσο και με δυο σατύρους και μια μαινάδα να χορεύουν. Όλα αυτά βεβαίως έχουν την σημειολογία τους. Ο Παν απεικονίζεται με μία μίξη ανθρώπινων και ζωικών χαρακτηριστικών, κάτι, που σε συνδυασμό με άλλες αρκαδικές παραδόσεις, παραπέμπει σε μία χαρακτηριστική εποχή στο βάθος του χρόνου, εκείνη της κρίσιμης διάβασης του ανθρώπου από το στάδιο του ζώου στο στάδιο του ανθρώπου. Το πέρασμα από τη βαρβαρότητα στον πολιτισμό. Αλήθεια, η παράξενη κατσικίσια εμφάνιση του Πάνα δεν παραπέμπει στο κατσίκι που σήμερα ακόμα βοσκάει τα αρκαδικά βουνά; Αλήθεια, στα μυκηναϊκά βάθη της προϊστορίας, δεν υπήρχε λατρεία των ζώων;
Σε μια ενετική απογραφή του 1689 δεν υπήρχε χωριό εδώ. Το 1699 είχε εγκατασταθεί η οικογένεια ενός Μανιάτη ονόματι Μπέρεκλα (μεγεθυντικό παρωνύμιο του Περικλής) και ένας οικισμός ονομάστηκε Μπέρεκλα, και προσφάτως το χωριό μετονομάστηκε σε Νέδα. Στην αρχή του 20ού αιώνα και στην παγκόσμια αγορά τέχνης τότε, καταγράφηκε ένα ξαφνικό κύμα εμφάνισης χάλκινων ειδωλίων μίας συγκεκριμένης τεχνοτροπίας και εκπληκτικής ομορφιάς, απευθείας από την εποχή του χαλκού, τα οποία προέρχονταν από αγρότες της νοτιοδυτικής Αρκαδίας στα βουνά γύρω από το όρος Λύκαιο. Τρία από αυτά τα αγαλματίδια κατέληξαν στο Ελληνικό Εθνικό Μουσείο της Αθήνας. Το πρώτο ήταν ένας Ερμής Κριοφόρος, με φτερωτές μπότες, κοντό χιτώνα και μυτερό πίλο με φτερά, το δεύτερο απεικόνιζε έναν γυμνό νέο, το τρίτο θεωρήθηκε ως Νόμιος Ερμής ή Αρκάς αγρότης. Στην αρχαιολογική υπηρεσία βρήκαν ότι τα τρία ευρήματα προέρχονται από συγκεκριμένο σημείο εδώ κοντά, στις νότιες υπώρειες του Λυκαίου, που έφερε το τοπωνύμιο Νόμια Όρη. Το 1902 ο αρχαιολόγος Κωνσταντίνος Κουρουνιώτης αρχίζει ανασκαφές σε ένα σημείο κοντά στο χωριό της καταγεγραμμένης ιστορίας των δύο αιώνων τότε, έξω από την Μπέρεκλα, κοντά στις πηγές της Νέδας. Το ιερό του Νομίου Πανός αναφαίνεται στο προσκήνιο. Βρέθηκαν λιγοστά λείψανα αρχαίων οικοδομημάτων, δύο αρχαίες δεξαμενές με μεγάλους ασβεστόλιθους, και υπήρχε εκεί μισοτελειωμένο και ερειπωμένο ένα χριστιανικό εκκλησάκι, του Αη Στρατήγου, το οποίο βεβαίως είχε δομηθεί με αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη. Και στη συνέχεια έγιναν προσπάθειες για οικοδόμηση της χριστιανικής εκκλησίας, αλλά αυτή ποτέ δεν ολοκληρώθηκε και τα ερείπιά της υπάρχουν εκεί μέχρι σήμερα να στοιχειώνουν το μέρος. Επισήμως από την αρχαιολογική υπηρεσία αναφέρεται μία ανελέητη λεηλασία των αρχαίων μελών για δομική χρήση - δρυός πεσούσης πας ανήρ ξυλεύεται. Σύμφωνα με την ντόπια παράδοση, αρχιτεκτονικά μέλη από το ιερό του Πανός χρησιμοποιήθηκαν και στην κατασκευή της βρύσης στην πλατεία του χωριού.
Η τριπλή βρύση της πλατείας της Νέδας, όπου μέχρι σήμερα βγαίνει στον κόσμο το νερό του Λυκαίου. Εμφανείς δύο όρθιοι κίονες στο κέντρο της κατασκευής από το αρχαίο ιερό του Πανός Νομίου. Αξιοπαρατήρητο είναι ότι οι δύο κίονες τοποθετήθηκαν πρόχειρα, καθώς εύκολα διαπιστώνεις και χωρίς αλφάδι ότι δεν είναι ακριβώς κάθετοι ούτε παράλληλοι μεταξύ τους.
Στις ανασκαφές του ο Κουρουνιώτης εντόπισε έναν αναλημματικό τοίχο που συγκρατούσε έναν επίπεδο χώρο που όριζε έναν μεγάλο βωμό με στάχτες και οστά από θυσίες, με πολλά αναθηματικά ειδώλια αποδιδόμενα στην ύστερη αρχαϊκή ως την πρώιμη κλασική περίοδο, καθώς και δύο θραύσματα επιγραφών με το όνομα του Πάνα, που οδήγησαν στην ταύτιση του ιερού με βάση και τον Παυσανία: «Της Λυκοσούρας δε, έστι εν δεξιά Νόμια όρη καλούμενα και Πανός τε Ιερόν εν αυτοίς, έστι Νομίου και το χωρίον ονομάζουσι Μέλπειαν, το από της σύριγγος μέλος ενταύθα Πανός ευρεθήναι λέγοντες. Κληθήναι δε τα όρη, Νόμια, προχειρότατον μεν έστι εικάζειν επί του Πανός, ταις νομαίς, αυτοί δε οι Αρκάδες νύμφης είναι φασίν όνομα». Το 1991 ένας αρχαιολόγος Broucke εντοπίζει λείψανα στοάς την οποία εκτίμησε στα τέλη του -4ου αιώνα. Από όλα αυτά τα ευρήματα μέχρι σήμερα ένα ελάχιστο μέρος έχει δημοσιευθεί. Σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές σε όλον τον κόσμο υπάρχει πολύ υλικό το οποίο δεν έχει τύχει συστηματικής καταγραφής και παραμένει άγνωστο. Παρόλα αυτά κάποιοι μελέτησαν τα διαθέσιμα στοιχεία και κατέληξαν σε συμπεράσματα, για τη φύση του αρκαδικού Πάνα, για τον χαρακτήρα και το νόημα της λατρείας, για τους επισκέπτες του - και εμμέσως για την θεότητα και την κοινωνική ανθρωπολογία της άγνωστης εκείνης εποχής.
Η εποχή εκείνη στάθηκε μέσα στην εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού ως μία φάση μεταπήδησης από το ζώο στον άνθρωπο, από την άτακτη φύση στον συντεταγμένο πολιτισμό. Υπήρχε συμμετοχή και των γυναικών στα λατρευτικά δρώμενα, πράγμα που παραπέμπει στην παλιά λατρεία της Μητέρας-Γης. Οι άνδρες ήταν βοσκοί ή κυνηγοί κυρίως και προσέφεραν ζώα, πουλιά, σύριγγες (μουσικά όργανα) κλπ. Πριν την καταγεγραμμένη λατρεία του Πάνα στην Αθήνα, στην Αρκαδία ο θεός Πάνας είχε ήδη αποκτήσει τελετουργικές μορφές. Βρέθηκαν “ανθρώπινες μορφές και ζώα” φτιαγμένα από φύλλα χαλκού. Δεν έχει αποκλειστεί η λατρεία του Ερμή και του Απόλλωνα, θεοί που επίσης συνδέονταν με την φύση και με την μύηση. Στις πιο εύπορες οικογένειες γενικώς της αρχαϊκής εποχής, το κυνήγι αποτελούσε για τους έφηβους εκπαιδευτικό και μυητικό έθιμο, προς την αρετή και την καλοκαγαθία, ως συμβολικό πέρασμα από την εφηβεία στην ενεργό ζωή του ενήλικος πολίτου. Ένα χάλκινο ειδώλιο που παριστάνει μία νεκρή αλεπού προσεκτικά δεμένη και έτοιμη για προσφορά υποδηλώνει τελετουργικό κυνήγι με μυητικό σκοπό. Αυτοί που έρχονταν στο ιερό προέρχονταν κυρίως από ανώτερα κοινωνικά στρώματα, όμως η κοινωνική διαστρωμάτωση προδίδει κοινωνία σχετικά εξελιγμένη και οργανωμένη. Τα ευρήματα προέρχονται από τους πιο εύπορους που θα είχαν τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσουν τον χαλκό, αλλά οι φτωχοί βοσκοί προσέφεραν ζωντανά ζώα, για να προκαλέσουν την εύνοια του θεού για την προστασία των κοπαδιών τους.
Έχοντας βρει όλες αυτές τις πληροφορίες και προσδοκώντας να βρεθώ στο χώρο που γέννησε αυτά τα δεδομένα, η άμεση ειλικρίνεια των ανθρώπων μέσα στο καφενείο ισοδυναμεί με σφαλιάρα στο πρόσωπο. Δεν έχω πλέον τη διάθεση να πάω στα ερείπια του ιερού του Πανός. Θα περάσω το μεσημέρι μου σε ένα ήσυχο πάρκο στην είσοδο του χωριού. Για καλή μου τύχη η εκκλησία είναι ανοιχτή και έχει και ρεύμα, οπότε ενώ η μπαταρία μου θα γεμίζει μπορώ να απολαύσω τον ωραίο καιρό και τη βουνίσια δροσιά. Η βλάστηση, η τοπογραφία, το αεράκι, η θερμοκρασία, τα γάργαρα νερά, όλα εδώ πάνω προδίδουν ένα εξαιρετικό κλίμα. Όταν τελειώσω το μεσημεριανό μου γεύμα, βγαίνω μία βόλτα στο χώρο. Το ταξίδι μου στην αρκαδική γη συνεχίζεται και με έναν διαφορετικό τρόπο.
Ταφικό επίγραμμα που θυμίζει ένα κλέφτικο τραγούδι από την κλασσική συλλογή του λαογράφου Ν. Γ. Πολίτη: ένας αϊτός περήφανος, ένας αϊτός λεβέντης, από την περηφάνια του κι από τη λεβεντιά του..., ήλιε για δε βαρείς κι εδώ σ’ τούτη την αποσκιούρα, να λιώσουνε τα κρούσταλλα να λιώσουνε τα χιόνια...
Αφήνω πίσω μου το χωριό της Νέδας και κατευθύνομαι προς τα νοτιοδυτικά, προς το χωριό Λύκαιο. Σημερινός προορισμός μου οι κορυφές του όρους Λυκαίου, οι οποίες εκτείνονται προς τα βόρεια από το σημείο που βρίσκομαι. Εισέρχομαι μέσα σε έναν κόσμο φωτός αυτό το απόγευμα. Ο ήλιος έχει πλαγιάσει και προσφέρει μοναδικές εικόνες καθώς παίζει με τους ορεινούς όγκους.
Γύρω μου υπάρχει απόλυτη ερημία. Ψυχή ζώσα. Στο χωριό Λύκαιο ζήτημα είναι αν θα υπάρχουν άνθρωποι όσα τα δάχτυλα του ενός χεριού. Το χωριό βρίσκεται σε υψόμετρο 800 μέτρα περίπου. Έχει μια γλυκιά δροσιά και το βουνίσιο αεράκι μού φέρνει μια γλυκιά ανατριχίλα. Αρχίζει η επόμενη ανηφόρα προς τις κορυφές του όρους. Μια σιωπή όλο υποσχέσεις επικρατεί στον κόσμο του βουνού. Πριν τις Καρυές, το τελευταίο χωριό, ο δρόμος στρίβει προς τα πάνω ανάμεσα σε κτήματα με καρυδιές. Στην πηγή Κράμποβα δεν σταματώ, διότι το αποψινό μου νερό θα το πάρω από την Αγνώ.
Είναι προχωρημένο απόγευμα και πηγαίνω και με τα πόδια στην ανηφόρα. Βρίσκω ένα καλό μέρος για να μείνω για το βράδυ. Με μία βόλτα με τα πόδια στο οροπέδιο, εντοπίζω τα αρχαία ερείπια και λίγο πιο πάνω την αρχαία πηγή. Σήμερα το νερό της ποτίζει ζώα μάλλον παρά θεούς ή νύμφες.
Κατά τον Παυσανία που πέρασε από εδώ κατά το 178 και έγραψε για τον αρκαδικό μύθο, η νύμφη Αγνώ με την Θεισόα και τη Νέδα ανέθρεψαν εδώ στο όρος Λύκαιο τον μικρό Δία. Η πηγή “ίσον παρέχεσθαι το ύδωρ εν χειμώνι ομοίως και εν ώρα θέρους” και όταν έπεφτε στη χώρα ξηρασία έρχονταν στην πηγή της Αγνούς ο ιερεύς του Λυκαίου και μετά από τις καθιερωμένες θυσίες ανακινούσε το νερό με κλάδο δρυός. Από την πηγή αναδύονταν πυκνή ομίχλη που γινόταν νέφος και έπεφτε στην αρκαδική γη βροχή. Στη Μεγαλόπολη η Αγνώ αναπαριστάνονταν με υδρία στο ένα χέρι και φιάλη στο άλλο, και στον βωμό της Αλέας Αθηνάς στην Τεγέα αναπαριστάνονταν με τη Ρέα, τον Δία και άλλες νύμφες.
Βρίσκομαι σε υψόμετρο 1157 μέτρα. Η κορυφή του Λυκαίου, εκεί όπου θα βρεθώ αύριο το πρωί, μού κρύβει τον τελευταίο ήλιο της ημέρας. Πριν το λυκόφως, μαζεύω μεγάλα αφράτα καρύδια από ένα κτήμα με καρυδιές δίπλα στον αρχαιολογικό χώρο και κάτω από την πηγή. Η σκηνή μου έχει ήδη στηθεί για τη νύχτα στην άκρη του σταδίου. Εδώ κάθε τέσσερα χρόνια τελούνταν τα Λύκαια, οι αθλητικοί αγώνες που γινόταν σε μία εποχή πριν ακόμη τους Ολυμπιακούς, τους αγώνες της Ολυμπίας. Τα Λύκαια έχουν αναβιώσει και στη σημερινή εποχή. Έγιναν το 2017 και έπεται να ξαναγίνουν μετά από τέσσερα χρόνια, το 2021.
Έχει πέσει το σκοτάδι και η σελήνη έχει διαδεχθεί τον ήλιο πάνω από την κορυφή του βουνού του φωτός. Κάτι πρέπει να κάνω απόψε και για την πείνα που στο μεταξύ πολιορκεί το στομάχι μου. Απολαμβάνοντας το σεληνόφως, το αποψινό μου γεύμα θα περιλαμβάνει τρία πράγματα. Ευωδιαστό ψωμί με προζύμι από την Ανδρίτσαινα, φρέσκα πεντανόστιμα καρύδια από το όρος Λύκαιο, και ένα μπουκαλάκι κρασί Φιγαλείας που έβγαλα από το σακκίδιο του ποδηλάτου μου. Η τελευταία φωτογραφία της ημέρας αυτής έχει μάλλον αναμνηστικό χαρακτήρα, δεν λέει πολλά ως εικόνα αλλά ίσως να φταίει το κρασί το άκρατο, ποιος ξέρει.
> Επόμενο
Από τον Κούβελα στο όρος Λύκαιο. 39 χιλιόμετρα.
Η σημερινή ημέρα περιλαμβάνει και αυτή μέρη πρωτόγνωρα, μέρη από τα οποία δεν έχω περάσει ποτέ, ούτε γνωρίζω τίποτε για αυτά. Οδηγοί μου, οι ηλεκτρονικοί χάρτες και το GPS. Και για την σημερινή ημέρα γνωρίζω ότι τα χιλιόμετρά μου δεν θα είναι πολλά. Εκτός από τις αρκαδικές κλίσεις αυτών των δρόμων, υπάρχει όμως ακόμη ένας λόγος περισσότερο ουσιαστικός.
Είναι η ιδιαίτερη αίσθηση που ο χώρος σου μεταφέρει, μια επιθυμία να ξεχάσεις το χρόνο και να απολαύσεις ό,τι ο δρόμος σου φέρνει. Κάθε λίγο θέλεις να σταματάς. Όλο και κάτι θα σού τραβήξει την προσοχή. Μετά από κάθε στροφή βλέπεις ένα καινούργιο τοπίο. Σε κάθε βουνοκορφή βλέπεις ένα καινούργιο φως. Σε κάθε ρεματιά ακούς καινούργια νερά. Σε κάθε ράχη περιμένεις να ακούσεις ένα καινούργιο τραγούδι τσακαλιού. Σε κάθε βρύση θα νιώσεις μια καινούργια δροσιά. Σε κάθε χωριό θα ακούσεις μια καινούργια σιωπή. Σε κάθε συκιά ή καρυδιά ή βατομουριά ή ό,τι άλλο, θέλεις να δοκιμάσεις καινούργιες γεύσεις. Ζεις ένα πανηγύρι των αισθήσεων. Οι σκέψεις διαβαίνουν μέσα στο μυαλό σου όπως τα σύννεφα διαβαίνουν στο διάφανο ουρανό. Μέσα στον καταιγισμό των εμπειριών δεν έχεις καμία ανησυχία για το πόσο γρήγορα πας ή για το πόσα χιλιόμετρα θα βγάλεις. Αυτά παύουν να σε ενδιαφέρουν. Το μόνο που σε ενδιαφέρει είναι να ανοίξεις όλες σου τις αισθήσεις, για να ρουφήξεις όσο μπορείς αυτόν τον κόσμο, να τον βάλεις μέσα σου, μέσα στην ιερή παρακαταθήκη της προσωπικής μνήμης.
Και ξαφνικά πετάγεται μπροστά μου το τελευταίο πράγμα που θα περίμενα να δω σε αυτά τα βουνά. Ένας ποδηλάτης! Περίπου συνομήλικος, με ένα καφάσι δεμένο με σκοινιά στη πισινή σχάρα του ποδηλάτου. Πηγαίνει να δει μερικά ζώα λίγο παρακάτω.
-Τι κάνεις εσύ εδώ πάνω; Πού πηγαίνεις με αυτό;
-Α κοίταξε, όλα κι όλα, έχουμε κάνει συμφωνία. Αυτό με πηγαίνει στην κατηφόρα και εγώ το πηγαίνω στην ανηφόρα. Όλα κι όλα, η συμφωνία συμφωνία!
Έχει ένα παλιό κλασικό Ideal, ένα από τα πρώτα ιστορικά ποδήλατα που παρήχθηκαν στην Ελλάδα.
-Πού το βρήκες αυτό το ποδήλατο;
-Μού το έφερε ο γιος μου από την Αθήνα.
Να η λύση στο πρόβλημα των αρκαδικών δρόμων, διάβολε πώς δεν το είχα σκεφτεί. Συνεχίζοντας προς το επόμενο χωριουδάκι κι ενώ παλεύω στην επόμενη ανηφόρα με τη γλώσσα έξω, σκέφτομαι έναν πιθανό τρόπο διαπραγμάτευσης με ένα ποδήλατο υπερφορτωμένο σαν το δικό μου.
Κατευθύνομαι προς τη Νέδα, το χωριό που φέρει το τοπωνύμιο της αρκαδικής νύμφης. Εκεί κοντά είναι οι πηγές του θηλυκού ποταμού που χθες απόλαυσα σε όλο του το μεγαλείο. Η διαδρομή περνά από μερικά χωριουδάκια, ομάδες μερικών σπιτιών, χαμένα στην ερημία των ορεινών όγκων, στοιχειωμένα από ελάχιστους ανθρώπους που ακούγονται μέσα από κάποια αυλή να ασχολούνται με τις συνήθεις αγροτικές δουλειές. Δρόμοι άδειοι, σπίτια άδεια, πλατείες άδειες. Παραδόξως όμως αυτή η ιδιότυπη ερημία γεμίζει την ψυχή μου. Νιώθω μια παρόρμηση σε κάθε μέρος να σταματήσω, να αφήσω το ποδήλατο και να περπατήσω σε άδειες γειτονιές. Αυλές, τοίχοι, όρθιοι ή πεσμένοι, αντικείμενα, χρώματα, μυρωδιές, κανένας σκύλος που έρχεται να σε μυρίσει όλο περιέργεια, καμιά γάτα που σε παρατηρεί μαζεμένη και μόλις πλησιάσεις χώνεται στην αυλή. Και περιστασιακά κάποιος άνθρωπος που θα προκύψει μπροστά σου από το πουθενά, για να σε ρωτήσει από πού στο καλό έρχεσαι και πού πηγαίνεις, όλα λες και συνωμοτούν υπέρ σου σε αυτό το σύμπαν το παράλληλο για να σε κάνουν να ξεχάσεις το δικό σου το κανονικό. Μοιάζει με ένα είδος μαγείας, δεν μπορείς να το εξηγήσεις αλλά το αποδέχεσαι ευχάριστα, γιατί στο βάθος ξέρεις ότι όταν αργότερα θα σού λείψει η άμεση αίσθηση, τότε θα θυμάσαι με διάφορες ευκαιρίες και θα αναπολείς.
Σε μία διαδρομή βουτηγμένη σε μία εξαιρετική φύση, εισέρχομαι στο χωριό Νέδα. Το υψόμετρο είναι γύρω στα 800 μέτρα, υπάρχει μια θαυμάσια δροσιά, ο καιρός είναι συννεφιασμένος χωρίς όμως διάθεση για βροχή, και το αναζωογονητικό αεράκι προδίδει ένα εξαιρετικό κλίμα. Το χωριό δείχνει αρκετά φροντισμένο και όχι έρημο, παρά το ότι σίγουρα η ανθρώπινη παρουσία δεν είναι και εδώ έντονη, και υπάρχει μια πινακίδα με οργανωμένες πληροφορίες για την περιοχή και το πλούσιο παρελθόν της.
Η χώρα αυτή κατείχε ιδιαίτερη θέση στη συνείδηση των Αρκάδων. Το όρος Λύκαιο ήταν ιερό βουνό, βουνό των θεών, βουνό του φωτός, ο αρκαδικός Όλυμπος. Η ρίζα λυκ- συνδέεται ετυμολογικώς και εννοιολογικώς με το φως: luce, και, λυκόφως, αμφιλύκη. Πιο συγκεκριμένα, η ετυμολογική αυτή ρίζα παραπέμπει σε σημεία του χώρου όπου φαίνεται το πρώτο φως της ημέρας ή όπου χάνεται το τελευταίο φως της ημέρας. Η σύνδεση με το ζώο λύκος έχει το ενδιαφέρον της, ίσως επειδή ο λύκος ξέρει να εκμεταλλεύεται το φως και ιδίως τα μεσοδιαστήματα μεταξύ ημέρας και νύκτας για να κινείται και να κυνηγά.
Βρήκα αρκετές ενδιαφέρουσες πληροφορίες ήδη όταν προετοιμαζόμουν για το ταξίδι και δεν θέλω εδώ να εκθέσω λεπτομέρειες πέφτοντας στην παγίδα μίας πραγματείας με αρχαιολογικά δεδομένα. Όταν ταξιδεύοντας βρίσκεσαι σε έναν τέτοιο χώρο επιτόπου, αυτό που στην ουσία αναζητάς είναι η άμεση εμπειρία του χώρου και των ανθρώπων του. Τα ιερά που ξέρουμε ότι υπήρχαν εδώ ήταν τα ιερά του Δία και του Πάνα. Στο ιερό του Λυκαίου Διός θα βρεθώ αύριο. Το ιερό του Πάνα υπήρχε σε μία τοποθεσία κοντά στη σημερινή Νέδα και αυτό είναι το επόμενο σημείο που θα ήθελα να επισκεφθώ για σήμερα. Προωθούμαι στην μικρή πλατεία του χωριού και μπαίνω στο καφενείο για να πάρω πληροφορίες. Αλλά όπως λέει η παροιμία, μπαίνω για μαλλιά και βγαίνω κουρεμένος.
Η αμεσότητα των συνομιλητών μου με σοκάρει. Άφησέ το φίλε, μην πας, δεν αξίζει, θα απογοητευτείς, δεν έμεινε τίποτα, ρημαδιό, μην πας σου λέω, άκουσέ με. Το συνολικό άθροισμα της λεκτικής και της μη-λεκτικής επικοινωνίας των ανθρώπων που μού μιλούν αποπνέει μία ιδιάζουσα απογοήτευση. Μία σοκαριστική ειλικρίνεια, χωρίς την παραμικρή προσπάθεια απόκρυψης της πραγματικότητας. Ένα ιερό του Πάνα υπήρχε και στην κορυφή του Λυκαίου, όπου φιλοδοξώ να βρεθώ αύριο, αλλά το σημαντικότερο, το ιερό του Νομίου Πανός, υπήρχε κοντά στο χωριό, με βάση τουλάχιστον τα διαθέσιμα δεδομένα. Ο χαρακτηρισμός Νόμιος παρεπέμπει απευθειας στη βοσκή και τα κοπάδια. Όλες οι αρχαίες πηγές λένε ότι ο θεός Παν καταγόταν από την Αρκαδία. Η λατρεία του Πανός στην Αθήνα άρχισε το -490. Στη μάχη του Μαραθώνα ο θεός έφερε στις εχθρικές τάξεις τον πανικό, ενώ οι αττικοί ζωγράφοι ήδη τον αναπαρίσταναν στα αγγεία. Η παλαιότερη απεικονισή του υπάρχει στο μουσείο στο Άμστερνταμ χρονολογημένη το -500 έως -480: δυο θραύσματα μελανόμορφου κρατήρα με τον Πάνα να παίζει δίαυλο, το διπλό σουράβλι, ανάμεσα στους ανακλιμένους Ερμή και Διόνυσο και με δυο σατύρους και μια μαινάδα να χορεύουν. Όλα αυτά βεβαίως έχουν την σημειολογία τους. Ο Παν απεικονίζεται με μία μίξη ανθρώπινων και ζωικών χαρακτηριστικών, κάτι, που σε συνδυασμό με άλλες αρκαδικές παραδόσεις, παραπέμπει σε μία χαρακτηριστική εποχή στο βάθος του χρόνου, εκείνη της κρίσιμης διάβασης του ανθρώπου από το στάδιο του ζώου στο στάδιο του ανθρώπου. Το πέρασμα από τη βαρβαρότητα στον πολιτισμό. Αλήθεια, η παράξενη κατσικίσια εμφάνιση του Πάνα δεν παραπέμπει στο κατσίκι που σήμερα ακόμα βοσκάει τα αρκαδικά βουνά; Αλήθεια, στα μυκηναϊκά βάθη της προϊστορίας, δεν υπήρχε λατρεία των ζώων;
Σε μια ενετική απογραφή του 1689 δεν υπήρχε χωριό εδώ. Το 1699 είχε εγκατασταθεί η οικογένεια ενός Μανιάτη ονόματι Μπέρεκλα (μεγεθυντικό παρωνύμιο του Περικλής) και ένας οικισμός ονομάστηκε Μπέρεκλα, και προσφάτως το χωριό μετονομάστηκε σε Νέδα. Στην αρχή του 20ού αιώνα και στην παγκόσμια αγορά τέχνης τότε, καταγράφηκε ένα ξαφνικό κύμα εμφάνισης χάλκινων ειδωλίων μίας συγκεκριμένης τεχνοτροπίας και εκπληκτικής ομορφιάς, απευθείας από την εποχή του χαλκού, τα οποία προέρχονταν από αγρότες της νοτιοδυτικής Αρκαδίας στα βουνά γύρω από το όρος Λύκαιο. Τρία από αυτά τα αγαλματίδια κατέληξαν στο Ελληνικό Εθνικό Μουσείο της Αθήνας. Το πρώτο ήταν ένας Ερμής Κριοφόρος, με φτερωτές μπότες, κοντό χιτώνα και μυτερό πίλο με φτερά, το δεύτερο απεικόνιζε έναν γυμνό νέο, το τρίτο θεωρήθηκε ως Νόμιος Ερμής ή Αρκάς αγρότης. Στην αρχαιολογική υπηρεσία βρήκαν ότι τα τρία ευρήματα προέρχονται από συγκεκριμένο σημείο εδώ κοντά, στις νότιες υπώρειες του Λυκαίου, που έφερε το τοπωνύμιο Νόμια Όρη. Το 1902 ο αρχαιολόγος Κωνσταντίνος Κουρουνιώτης αρχίζει ανασκαφές σε ένα σημείο κοντά στο χωριό της καταγεγραμμένης ιστορίας των δύο αιώνων τότε, έξω από την Μπέρεκλα, κοντά στις πηγές της Νέδας. Το ιερό του Νομίου Πανός αναφαίνεται στο προσκήνιο. Βρέθηκαν λιγοστά λείψανα αρχαίων οικοδομημάτων, δύο αρχαίες δεξαμενές με μεγάλους ασβεστόλιθους, και υπήρχε εκεί μισοτελειωμένο και ερειπωμένο ένα χριστιανικό εκκλησάκι, του Αη Στρατήγου, το οποίο βεβαίως είχε δομηθεί με αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη. Και στη συνέχεια έγιναν προσπάθειες για οικοδόμηση της χριστιανικής εκκλησίας, αλλά αυτή ποτέ δεν ολοκληρώθηκε και τα ερείπιά της υπάρχουν εκεί μέχρι σήμερα να στοιχειώνουν το μέρος. Επισήμως από την αρχαιολογική υπηρεσία αναφέρεται μία ανελέητη λεηλασία των αρχαίων μελών για δομική χρήση - δρυός πεσούσης πας ανήρ ξυλεύεται. Σύμφωνα με την ντόπια παράδοση, αρχιτεκτονικά μέλη από το ιερό του Πανός χρησιμοποιήθηκαν και στην κατασκευή της βρύσης στην πλατεία του χωριού.
Στις ανασκαφές του ο Κουρουνιώτης εντόπισε έναν αναλημματικό τοίχο που συγκρατούσε έναν επίπεδο χώρο που όριζε έναν μεγάλο βωμό με στάχτες και οστά από θυσίες, με πολλά αναθηματικά ειδώλια αποδιδόμενα στην ύστερη αρχαϊκή ως την πρώιμη κλασική περίοδο, καθώς και δύο θραύσματα επιγραφών με το όνομα του Πάνα, που οδήγησαν στην ταύτιση του ιερού με βάση και τον Παυσανία: «Της Λυκοσούρας δε, έστι εν δεξιά Νόμια όρη καλούμενα και Πανός τε Ιερόν εν αυτοίς, έστι Νομίου και το χωρίον ονομάζουσι Μέλπειαν, το από της σύριγγος μέλος ενταύθα Πανός ευρεθήναι λέγοντες. Κληθήναι δε τα όρη, Νόμια, προχειρότατον μεν έστι εικάζειν επί του Πανός, ταις νομαίς, αυτοί δε οι Αρκάδες νύμφης είναι φασίν όνομα». Το 1991 ένας αρχαιολόγος Broucke εντοπίζει λείψανα στοάς την οποία εκτίμησε στα τέλη του -4ου αιώνα. Από όλα αυτά τα ευρήματα μέχρι σήμερα ένα ελάχιστο μέρος έχει δημοσιευθεί. Σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές σε όλον τον κόσμο υπάρχει πολύ υλικό το οποίο δεν έχει τύχει συστηματικής καταγραφής και παραμένει άγνωστο. Παρόλα αυτά κάποιοι μελέτησαν τα διαθέσιμα στοιχεία και κατέληξαν σε συμπεράσματα, για τη φύση του αρκαδικού Πάνα, για τον χαρακτήρα και το νόημα της λατρείας, για τους επισκέπτες του - και εμμέσως για την θεότητα και την κοινωνική ανθρωπολογία της άγνωστης εκείνης εποχής.
Η εποχή εκείνη στάθηκε μέσα στην εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού ως μία φάση μεταπήδησης από το ζώο στον άνθρωπο, από την άτακτη φύση στον συντεταγμένο πολιτισμό. Υπήρχε συμμετοχή και των γυναικών στα λατρευτικά δρώμενα, πράγμα που παραπέμπει στην παλιά λατρεία της Μητέρας-Γης. Οι άνδρες ήταν βοσκοί ή κυνηγοί κυρίως και προσέφεραν ζώα, πουλιά, σύριγγες (μουσικά όργανα) κλπ. Πριν την καταγεγραμμένη λατρεία του Πάνα στην Αθήνα, στην Αρκαδία ο θεός Πάνας είχε ήδη αποκτήσει τελετουργικές μορφές. Βρέθηκαν “ανθρώπινες μορφές και ζώα” φτιαγμένα από φύλλα χαλκού. Δεν έχει αποκλειστεί η λατρεία του Ερμή και του Απόλλωνα, θεοί που επίσης συνδέονταν με την φύση και με την μύηση. Στις πιο εύπορες οικογένειες γενικώς της αρχαϊκής εποχής, το κυνήγι αποτελούσε για τους έφηβους εκπαιδευτικό και μυητικό έθιμο, προς την αρετή και την καλοκαγαθία, ως συμβολικό πέρασμα από την εφηβεία στην ενεργό ζωή του ενήλικος πολίτου. Ένα χάλκινο ειδώλιο που παριστάνει μία νεκρή αλεπού προσεκτικά δεμένη και έτοιμη για προσφορά υποδηλώνει τελετουργικό κυνήγι με μυητικό σκοπό. Αυτοί που έρχονταν στο ιερό προέρχονταν κυρίως από ανώτερα κοινωνικά στρώματα, όμως η κοινωνική διαστρωμάτωση προδίδει κοινωνία σχετικά εξελιγμένη και οργανωμένη. Τα ευρήματα προέρχονται από τους πιο εύπορους που θα είχαν τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσουν τον χαλκό, αλλά οι φτωχοί βοσκοί προσέφεραν ζωντανά ζώα, για να προκαλέσουν την εύνοια του θεού για την προστασία των κοπαδιών τους.
Έχοντας βρει όλες αυτές τις πληροφορίες και προσδοκώντας να βρεθώ στο χώρο που γέννησε αυτά τα δεδομένα, η άμεση ειλικρίνεια των ανθρώπων μέσα στο καφενείο ισοδυναμεί με σφαλιάρα στο πρόσωπο. Δεν έχω πλέον τη διάθεση να πάω στα ερείπια του ιερού του Πανός. Θα περάσω το μεσημέρι μου σε ένα ήσυχο πάρκο στην είσοδο του χωριού. Για καλή μου τύχη η εκκλησία είναι ανοιχτή και έχει και ρεύμα, οπότε ενώ η μπαταρία μου θα γεμίζει μπορώ να απολαύσω τον ωραίο καιρό και τη βουνίσια δροσιά. Η βλάστηση, η τοπογραφία, το αεράκι, η θερμοκρασία, τα γάργαρα νερά, όλα εδώ πάνω προδίδουν ένα εξαιρετικό κλίμα. Όταν τελειώσω το μεσημεριανό μου γεύμα, βγαίνω μία βόλτα στο χώρο. Το ταξίδι μου στην αρκαδική γη συνεχίζεται και με έναν διαφορετικό τρόπο.
Αφήνω πίσω μου το χωριό της Νέδας και κατευθύνομαι προς τα νοτιοδυτικά, προς το χωριό Λύκαιο. Σημερινός προορισμός μου οι κορυφές του όρους Λυκαίου, οι οποίες εκτείνονται προς τα βόρεια από το σημείο που βρίσκομαι. Εισέρχομαι μέσα σε έναν κόσμο φωτός αυτό το απόγευμα. Ο ήλιος έχει πλαγιάσει και προσφέρει μοναδικές εικόνες καθώς παίζει με τους ορεινούς όγκους.
Γύρω μου υπάρχει απόλυτη ερημία. Ψυχή ζώσα. Στο χωριό Λύκαιο ζήτημα είναι αν θα υπάρχουν άνθρωποι όσα τα δάχτυλα του ενός χεριού. Το χωριό βρίσκεται σε υψόμετρο 800 μέτρα περίπου. Έχει μια γλυκιά δροσιά και το βουνίσιο αεράκι μού φέρνει μια γλυκιά ανατριχίλα. Αρχίζει η επόμενη ανηφόρα προς τις κορυφές του όρους. Μια σιωπή όλο υποσχέσεις επικρατεί στον κόσμο του βουνού. Πριν τις Καρυές, το τελευταίο χωριό, ο δρόμος στρίβει προς τα πάνω ανάμεσα σε κτήματα με καρυδιές. Στην πηγή Κράμποβα δεν σταματώ, διότι το αποψινό μου νερό θα το πάρω από την Αγνώ.
Είναι προχωρημένο απόγευμα και πηγαίνω και με τα πόδια στην ανηφόρα. Βρίσκω ένα καλό μέρος για να μείνω για το βράδυ. Με μία βόλτα με τα πόδια στο οροπέδιο, εντοπίζω τα αρχαία ερείπια και λίγο πιο πάνω την αρχαία πηγή. Σήμερα το νερό της ποτίζει ζώα μάλλον παρά θεούς ή νύμφες.
Κατά τον Παυσανία που πέρασε από εδώ κατά το 178 και έγραψε για τον αρκαδικό μύθο, η νύμφη Αγνώ με την Θεισόα και τη Νέδα ανέθρεψαν εδώ στο όρος Λύκαιο τον μικρό Δία. Η πηγή “ίσον παρέχεσθαι το ύδωρ εν χειμώνι ομοίως και εν ώρα θέρους” και όταν έπεφτε στη χώρα ξηρασία έρχονταν στην πηγή της Αγνούς ο ιερεύς του Λυκαίου και μετά από τις καθιερωμένες θυσίες ανακινούσε το νερό με κλάδο δρυός. Από την πηγή αναδύονταν πυκνή ομίχλη που γινόταν νέφος και έπεφτε στην αρκαδική γη βροχή. Στη Μεγαλόπολη η Αγνώ αναπαριστάνονταν με υδρία στο ένα χέρι και φιάλη στο άλλο, και στον βωμό της Αλέας Αθηνάς στην Τεγέα αναπαριστάνονταν με τη Ρέα, τον Δία και άλλες νύμφες.
Βρίσκομαι σε υψόμετρο 1157 μέτρα. Η κορυφή του Λυκαίου, εκεί όπου θα βρεθώ αύριο το πρωί, μού κρύβει τον τελευταίο ήλιο της ημέρας. Πριν το λυκόφως, μαζεύω μεγάλα αφράτα καρύδια από ένα κτήμα με καρυδιές δίπλα στον αρχαιολογικό χώρο και κάτω από την πηγή. Η σκηνή μου έχει ήδη στηθεί για τη νύχτα στην άκρη του σταδίου. Εδώ κάθε τέσσερα χρόνια τελούνταν τα Λύκαια, οι αθλητικοί αγώνες που γινόταν σε μία εποχή πριν ακόμη τους Ολυμπιακούς, τους αγώνες της Ολυμπίας. Τα Λύκαια έχουν αναβιώσει και στη σημερινή εποχή. Έγιναν το 2017 και έπεται να ξαναγίνουν μετά από τέσσερα χρόνια, το 2021.
Έχει πέσει το σκοτάδι και η σελήνη έχει διαδεχθεί τον ήλιο πάνω από την κορυφή του βουνού του φωτός. Κάτι πρέπει να κάνω απόψε και για την πείνα που στο μεταξύ πολιορκεί το στομάχι μου. Απολαμβάνοντας το σεληνόφως, το αποψινό μου γεύμα θα περιλαμβάνει τρία πράγματα. Ευωδιαστό ψωμί με προζύμι από την Ανδρίτσαινα, φρέσκα πεντανόστιμα καρύδια από το όρος Λύκαιο, και ένα μπουκαλάκι κρασί Φιγαλείας που έβγαλα από το σακκίδιο του ποδηλάτου μου. Η τελευταία φωτογραφία της ημέρας αυτής έχει μάλλον αναμνηστικό χαρακτήρα, δεν λέει πολλά ως εικόνα αλλά ίσως να φταίει το κρασί το άκρατο, ποιος ξέρει.
> Επόμενο
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου