"Εάν αποσυνθέσεις την Ελλάδα, στο τέλος θα δεις να σού απομένουν μια ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι. Που σημαίνει: με άλλα τόσα την ξαναφτιάχνεις".
- Οδυσσέας Ελύτης
Ελευθερία είναι να πηγαίνεις όπου αγαπάς. Ελεύσομαι, έλευσις, ήλθον + ερώ, ερώμαι, έρως - αυτό είναι η ελευθερία. Η Ελλάδα είναι ο τόπος όπου η ελευθερία ανυψώθηκε ως πρωταρχική ανθρώπινη αξία. Το ποδήλατο είναι ένα όχημα που σού δίνει τη δυνατότητα να προσεγγίζεις με μοναδικό τρόπο όποιον τόπο αγαπάς. Το ποδήλατο είναι το όχημα της ελευθερίας.
Το ταξίδι με ποδήλατο στην Ελλάδα θα έπρεπε να συνταγογραφείται, για κάθε πάθηση σωματική ή ψυχική και για λόγους θεραπείας αλλά και πρόληψης. Ανέκαθεν ταξίδευα στην Ελλάδα. Στην Ελλάδα ως χώρο πολιτιστικό. Ανέκαθεν χρησιμοποιούσα, σε αυτό το ταξίδι το πολιτιστικό, το καλύτερο μέσο για να ταξιδεύεις στον πολιτισμό: το ποδήλατο. Το 2018 θέλησα να ταξιδέψω στην καρδιά αυτής της Ελλάδας, της δικής μου Ελλάδας, θέλησα να γνωρίσω από κοντά τον χώρο όπου δημιουργήθηκε ο πιο ανθρώπινος πολιτισμός της ιστορίας.
Το πρώτο κίνητρο του ταξιδιού αυτού ήταν η θεραπεία. Πρώτα για μένα, γιατί το ταξίδι με ποδήλατο είναι από μόνο του μία θεραπευτική διαδικασία. Η διαβίωση στην ελεύθερη φύση, η φυσική άσκηση της μετακίνησης, ο φρέσκος αέρας των δασών, η προσεγμένη διατροφή, τα τρόφιμα από την άγρια φύση με καρπούς και φρούτα, τα ντόπια προϊόντα εξαιρετικής ποιότητας που παράγει η ελληνική γη, ο ύπνος στην αγκαλιά της γης ο ανενόχλητος από κάθε θόρυβο, τα γάργαρα νερά των πηγών, όλα αυτά μαζί με τις ψυχολογικές συνθήκες της χαλάρωσης και της αναψυχής και της ανάκτησης του προσωπικού χρόνου, συνθέτουν ένα πλέγμα ιδανικών συνθηκών για μία θεαματική ψυχοσωματική ανανέωση. Αναζητώ όμως και κάτι περισσότερο. Θέλω να ανιχνεύσω τους τόπους όπου αναπτύχθηκε η αρχαία ελληνική ιατρική. Κατά πρώτο λόγο τους τόπους των ασκληπιείων του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Μέσα στο σκοτάδι της ιστορίας, θέλω να αναζητήσω την αρχή του μίτου της ελληνικής ιατρικής. Η δυτική ιατρική θεμελιώθηκε ως ένα ελληνικό επίτευγμα, κάτι ανάλογο με την ανατολική ιατρική των Κινέζων με οδόσημο τα βιβλία του Κίτρινου Αυτοκράτορα από το 2.500 π.Χ. Οι δύο μεγαλύτερες μορφές στην ιστορία της ιατρικής ήταν δύο Έλληνες, ο Ιπποκράτης και ο Γαληνός. Ο Γαληνός τον 2ο αιώνα μ.Χ. αναφερόμενος στον Ιπποκράτη επτά αιώνες πρωτύτερα, είναι σαφής: "εις φως εξήνεγκε την τελείαν παρ΄ έλλησι ιητρικήν". Τουλάχιστον για τους μετακλασσικούς χρόνους, στα ελληνικά ιαματικά κέντρα δηλ. στα ιερά του Ασκληπιού και Απόλλωνος, μπήκαν οι βάσεις της ιατρικής επιστήμης. Εκεί αναπτύχθηκε μία ανθρωποκεντρική θεώρηση περί της ίασης και της θεραπείας. Αλλά και κάτι περισσότερο, μία ολοκληρωμένη φιλοσοφία ως η επιστήμη και τέχνη του ζειν.
Μελετώντας την ιστορία του πολιτισμού, αργά ή γρήγορα έρχεσαι αντιμέτωπος με ένα καίριο ερώτημα. Προσπαθείς να κατανοήσεις τη δύναμη του ελληνικού πολιτισμού. Το γιατί, όπως έχει λεχθεί, σε τρεις τουλάχιστον ιστορικές περιόδους, τη μυκηναϊκή εποχή, την κλασσική εποχή, και την εποχή της βυζαντινής αυτοκρατορίας, βρέθηκε στο παγκόσμιο πολιτιστικό προσκήνιο. Όντως παράλληλα με την περίπτωση των Κινέζων δεν έχει υπάρξει άλλος λαός με μακρόχρονη πολιτιστική συνέχεια σε όλο το φάσμα της ιστορίας. Ζητούσα μία εξήγηση για την εσωτερική ποιότητα του πολιτισμού αυτού. Όπως διδάσκει η κοινωνική ανθρωπολογία, η αφετηρία του πολιτιστικού φαινομένου κατ´ αρχήν εντάσσεται στον χώρο ως φυσικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύσσεται. Θέλησα να ταξιδέψω στο παρόν και στο παρελθόν του ελληνικού χώρου. Θα πεις, καλά, και πού να βρεις σήμερα τα χαμένα οδόσημα; Κατ΄ αρχήν ο επιζών βασικός μάρτυρας είναι ο ίδιος: ο χώρος. Ο χώρος που εκφράζεται ως τοπίο κατά πρώτο λόγο. Αλλά υπάρχει και ένας δεύτερος μάρτυρας, οι ανθρώπινες κοινωνίες, δηλ. ο ανθρώπινος χώρος. Το πρώτο από τα δύο, το τοπίο, στα βασικά του συστατικά και λειτουργίες παραμένει το ίδιο εδώ και χιλιάδες χρόνια, παρέχει το φυσικό υπόβαθρο της ανθρώπινης ύπαρξης και μπορείς εύκολα να το προσεγγίσεις. Αλλά και για το δεύτερο από αυτά τα δύο μπορείς να κάνεις κάτι ανάλογο. Γιατί όσο κι αν έχουν αλλάξει οι κοινωνικές συνθήκες, ξέρεις ότι στο βάθος ο ίδιος ο άνθρωπος δεν έχει αλλάξει. Διότι μερικές χιλιάδες χρόνια δεν είναι κάτι σημαντικό από εξελικτικής πλευράς, ο άνθρωπος του σήμερα που βλέπεις απέναντί σου είναι ο ίδιος ο άνθρωπος του χθες. Είναι το βασικό διαθέσιμο αντιληπτικό αντικείμενο που έχεις στη διάθεσή σου. Είναι αυτό που, μέσα στον ίδιο χώρο, διαπερνά τον χρόνο. Έτσι με αυτά τα δύο διαθέσιμα στοιχεία, προσεγγίζοντας το χώρο και το χρόνο, θέλω να διεισδύσω στον ελληνικό χωροχρόνο. Ένα οργανικό σύνολο εμψύχων και αψύχων, τοπίο, φυτά, ζώα, άνθρωποι. Στους ίδιους τόπους όπου κάποτε πέρασε ένας Παυσανίας και ένας Boissonas, θέλω να με δουν τα ίδια ανθρώπινα μάτια, θέλω να πιω νερό από τις ίδιες πηγές, θέλω να διανυκτερεύσω στα ίδια εγκοιμητήρια λουσμένος στο φως των ίδιων ουρανίων σωμάτων. Με τις δύο ισχυρότερες αισθήσεις, την όραση και την ακοή, θέλω να διαπεράσω τον χώρο και να ανακαλύψω τον χρόνο.
Πού αλλού θα μπορούσε αυτό να συμβεί, από την Αρκαδία; Στους τόπους εκείνους τους απόμακρους, τους απομονωμένους, τους προστατευμένους μέσα στα οροπέδια καταμεσής στα δύσβατα βουνά της Κεντρικής Πελοποννήσου, στις ανθρώπινες κοινωνίες που κατέφυγαν εκεί μετά την λεγόμενη δωρική κάθοδο που σάρωσε τα πάντα και κατέκλυσε τις εύφορες χαμηλές πεδιάδες. Σε εκείνα τα άγρια βουνά διαμορφώθηκε αυτό που αργότερα θα ταυτοποιούνταν ως “αρκαδικό πνεύμα”. Στα μακρινά χρόνια της κρητομυκηναϊκής εποχής μπορεί να αναζητηθεί η θεμελιώδης δύναμη που τροφοδότησε τον ελληνικό πολιτισμό και την μετέπειτα λεγόμενη κλασσική εποχή, η οποία πέρα από τα ευερμήνευτα επιτεύγματα των Παρθενώνων ήταν επί της ουσίας εποχή παρακμής, όσον αφορά την εσωτερική ποιότητα του πολιτισμού. Μέχρι την κλασσική εποχή της φιλοσοφίας, οι φιλόσοφοι εμπνέονταν από τους αρχαίους μύθους. Προσωπικά έχω πεισθεί ότι το υπόβαθρο του πολιτιστικού φαινομένου πρέπει να αναζητηθεί στον αιγαιακό πολιτισμό της 3ης-2ης χιλιετίας π.Χ. και στη λεγόμενη κρητομινωϊκή περίοδο. Ο μινωικός πολιτισμός ήταν μία κοινωνία χωρίς πόλεμο. Πουθενά στα αρχαιολογικά ευρήματα δεν υπάρχουν παραστάσεις με πολεμιστές. Οι άνθρωποι της εποχής εκείνης κατόρθωσαν κάτι μοναδικό, να δημιουργήσουν την κορύφωση του παγκόσμιου πολιτιστικού φαινομένου, κι αυτό είναι ένα επίτευγμα που απαιτεί εξήγηση. Μέσα στις πολυπολιτιστικές συνθήκες των λαών της ανατολικής Μεσογείου με την ανάπτυξη του εμπορίου, οι άνθρωποι εκείνοι συνειδητοποίησαν ότι το κοινό συμφέρον δεν είναι στον πόλεμο αλλά στη συνύπαρξη και τη συνεργασία. Ο στρατός υπήρχε μόνο ως αστυνομία καταπολέμησης της πειρατείας και των πολεμοχαρών επιθετικών λαών. Με τις συνθήκες της ειρήνης μπόρεσε να σημειωθεί μία αλματώδης πολιτιστική πρόοδος, και μία αύξηση του πληθυσμού που οδήγησε σε συστηματικούς αποικισμούς σε όλη τη Μεσόγειο, τον Εύξεινο Πόντο, τη Μικρασία, και κατά ενδείξεις μέχρι και τον Περσικό Κόλπο και τον Ινδικό Ωκεανό. Εκεί μπορεί να αναζητηθεί η ρίζα του πολιτιστικού φαινομένου. Η ιδέα αυτή δικαιώθηκε αργότερα από την ιστορία, όταν ο Φίλιππος ξεκινά και ο γιος του Αλέξανδρος δημιουργεί τη μακεδονική αυτοκρατορία, με βάση την ίδια αυτή ιδέα της συνεργασίας όλων των λαών προς το κοινό συμφέρον.
Η κρητομινωϊκή εποχή ωστόσο δεν είχε ενιαία χαρακτηριστικά. Ενώ η απομονωμένη Κρήτη κατόρθωσε να ισορροπήσει και στη συνέχεια να αποκτήσει μία συλλογική δυναμική με συμμαχίες, εξωτερικεύοντας την οικονομία και το εμπόριο, ο ελλαδικός κορμός γνώριζε συνεχώς αναταραχές λόγω εισβολών από το βορρά. Η ιστορία αποδίδει τον όρο του παραδεδεγμένου "κλασσικού" πάντοτε εκ των υστέρων και αυτό που σήμερα θεωρούμε κλασσικό, όταν συνέβαινε ήταν βίαιο και ανατρεπτικό. Ο μυκηναϊκός κόσμος ταρασσόταν από έντονες συγκρούσεις ανάμεσα σε δύο πόλους: από τη μία μεριά τους ανθρώπους της υπαίθρου που ζούσαν με τη γεωργία, την κτηνοτροφία και το κυνήγι και από την άλλη μεριά τους άρχοντες, οι οποίοι βεβαίως προσέβλεπαν στο άστυ και ήθελαν την αστική ανάπτυξη, απλά επειδή έβλεπαν τα συμφέροντά τους στη συγκέντρωση της ιδιοκτησίας και της παραγωγής και του πλούτου και της εξουσίας. Οι άνθρωποι της φύσης, τα αρχαία πελασγικά φύλα, διαρκώς κατέφευγαν στα απόμακρα μέρη, μέσα στα άγρια βουνά. Εκεί ζυμώθηκαν οι παραδοσιακές ελληνικές αξίες: η πόλη-κράτος, ο τοπικισμός, και οι θεμελιώδεις αξίες της πατρίδας και της ελευθερίας.
Στο βιβλίο “Ευδαίμων Αρκαδία - η Σαγήνη Ενός Μύθου στον Πολιτισμό της Δύσης” ο Pedro Olalla γράφει: “Η Αρκαδία, πέρα από μια ιστορική και σύγχρονη εποχή, είναι ένα εύηχο όνομα που θριάμβευσε στον πολιτισμό μας σαν αναπόληση της ειρήνης, της αθωότητας, της αρμονίας, της φύσης, της χαράς της ζωής, της ελευθερίας στον έρωτα, της ευαισθησίας, της απλότητας, του μέτρου και της επιστροφής στην ουσία. Η Αρκαδία είναι το αμυδρό και υποβλητικό πορτραίτο ενός τόπου απ΄ όπου ο άνθρωπος δεν νοιώθει ξεριζωμένος.” Ο αρχαίος μύθος για τον Κροίσο και τον χρησμό για τον ευτυχέστερο άνθρωπο αποκαλύπτει τη διαχρονικότητα του αρκαδικού πνεύματος. Η Αρκαδία κάποτε δεν ήταν μια "ακαδημαϊκή ιδέα" του αστικού ανθρώπου που θρηνεί για τον χαμένο παράδεισο. Από τα πανάρχαια χρόνια ήταν ένας χώρος υπαρκτός, που τροφοδότησε τη θεμελιώδη ελληνική αξία της ελευθερίας. Ήταν μια επιστροφή του ανθρώπου στη φύση. Στην ίδια του τη φύση. Δίχως άλλο μια βαθύτατα ιαματική και θεραπευτική προοπτική. Σε αυτή την Αρκαδία θέλω να ταξιδέψω. Όχι στην Αρκαδία της τουριστικής μπίζνας και των ταξιδιωτικών άρθρων που πάντα τελειώνουν με πληροφορίες για ξενοδοχεία και ταβέρνες. Σε αυτή την Αρκαδία θέλω να σε ταξιδέψω και σένα, αναγνώστη. Θέλω να σε παρασύρω μαζί μου σε ένα ταξίδι εκεί όπου ο χώρος μένει ο ίδιος αλλά ο χρόνος συμπιέζεται, το σήμερα συναντά το χθες, το τώρα συναντά το τότε. Δεν είμαι αρχαιολάτρης, ούτε παρελθοντολάτρης. Ζω στο εδώ και στο τώρα. Με ενδιαφέρει το σήμερα, το εγώ, το εμείς, τι μπορούμε να διδαχθούμε από το τότε, από εκείνους τους ανθρώπους που ήταν σαν κι εμάς. Και ζούσαν στον ίδιο τόπο. Τον δικό μας τόπο. Τη δική μας Ελλάδα. Την Ελλάδα την αληθινή, που υπάρχει και σήμερα έξω από την πόρτα μας. Όχι την Ελλάδα των κατασκευασμένων παραμυθιών, της προπαγάνδας, των ιδεολογιών, της τηλεόρασης, της διαφήμισης, των μνημονίων, της μηντιακής παράνοιας.
Θέλω το ταξίδι μου να γίνει και δικό σου. Ένα ταξίδι χωρίς βιασύνη, με ένα μέσο αργό που θα μας δώσει πίσω τον χαμένο χρόνο. Ένα μέσο που θα μας αφήσει να αισθανθούμε τον κόσμο άμεσα. Ένα μέσο αθόρυβο, που θα μας αφήσει να ακούσουμε. Ένα μέσο διακριτικό, που θα μας αφήσει να δούμε και να διακρίνουμε. Ένα μέσο ανοιχτό, που θα μας αφήσει να νιώσουμε τις δυνάμεις της εκπληκτικής ελληνικής φύσης. Ένα μέσο ήπιο, που θα μας επιτρέψει να αφήσουμε πίσω μας μονάχα δυο στενές ροδιές επάνω στην ελληνική γη και τίποτα περισσότερο. Ένα μέσο καθαρό, που θα μας επιτρέψει να πάρουμε εμπειρίες χωρίς να αφήσουμε πίσω μας σκουπίδια ή οποιουδήποτε είδους ρύπανση. Ένα μέσο που θα μας αφήσει να επικοινωνήσουμε με τους ανθρώπους του σήμερα, που επέλεξαν να μείνουν σε αυτή τη γη και να ζήσουν όπως εκείνος ο ημιμυθικός Αγλαός, μέσα στις ζωογόνες δυνάμεις αυτής της ίδιας φύσης που εξακολουθεί να γεννά τους ίδιους ανθρώπους. Για να ακολουθήσεις στο ταξίδι, προσπάθησε να διαβάσεις πίσω από τις γραμμές των λέξεων, προσπάθησε να δεις τις εικόνες που κρύβονται μέσα στις περιγραφές. Προσπάθησε να διεισδύσεις στο νόημα ενός υπαρκτού κόσμου, αυτού που προκάλεσε την εικόνα και τον λόγο.
Το ταξίδι αυτό μπορεί να το δει κανείς ως ένα ντοκουμέντο για την Ελλάδα του 2018. Ένα ιδιαίτερο ντοκουμέντο, καθώς δεν μιλά μόνο για την πραγματικότητα αλλά και για τον μύθο που την δημιουργεί. Ο μύθος είναι το έτερον ήμισυ της αληθείας. “Απλούς ο μύθος της αληθείας” έγραφε ο Ευρυπίδης. Η αξία του παρελθόντος κρύβεται στο μύθο. Η Ελλάδα έχει πολύ μύθο. Γιατί; Γιατί έχει πολλή αλήθεια. Αυτή την αλήθεια αναζητάμε στα πέρατα και στην καρδιά της ελληνικής γης. Σε αυτό το διπλό ταξίδι θέλω να σε πάρω μαζί μου. Σε ένα ταξίδι στην πραγματικότητα και στον μύθο. Για το πρώτο μισό, την πραγματικότητα, θα καταλάβεις αμέσως γιατί αυτά που θα δεις περιγράφονται ακριβώς όπως συνέβησαν. Για το δεύτερο μισό, τον μύθο, θυμήσου τι είναι ο μύθος στην ουσία του. Ο μύθος είναι η κωδικοποιημένη διαιώνιση της γνώσης, της σοφίας ενός λαού, από τη μία γενιά στην επόμενη. Ο μύθος δεν είναι παραμύθι. Ο μύθος είναι η άλλη όψη του νομίσματος της αλήθειας. Σήμερα η αλυσίδα της μετάδοσης του μύθου έχει σπάσει, ο μύθος ξεφτίζει, υποβαθμίζεται, αλλοιώνεται, αλλά δεν ήταν πάντα έτσι, κάποτε ο μύθος ήταν πιο ζωντανός, ισχυρός, μεστός, γεμάτος νοήματα. Ο σύγχρονος άνθρωπος νομίζει ότι ζει στην πραγματικότητα, αλλά αυτή η πραγματικότητα χωρίς το μύθο είναι κουτσή, λειψή, παραπλανημένη, έτσι από αλήθεια γίνεται πλάνη. Αναζητάμε την άλλη Ελλάδα, την αληθινή Ελλάδα, την πραγματική και μυθική ταυτόχρονα, τη διαχρονική Ελλάδα του χτες και του σήμερα. Ίσως, ποιος ξέρει, να τη βρούμε κάπου εκεί έξω από την πόρτα μας.
> Επόμενο
- Οδυσσέας Ελύτης
Ελευθερία είναι να πηγαίνεις όπου αγαπάς. Ελεύσομαι, έλευσις, ήλθον + ερώ, ερώμαι, έρως - αυτό είναι η ελευθερία. Η Ελλάδα είναι ο τόπος όπου η ελευθερία ανυψώθηκε ως πρωταρχική ανθρώπινη αξία. Το ποδήλατο είναι ένα όχημα που σού δίνει τη δυνατότητα να προσεγγίζεις με μοναδικό τρόπο όποιον τόπο αγαπάς. Το ποδήλατο είναι το όχημα της ελευθερίας.
Το ταξίδι με ποδήλατο στην Ελλάδα θα έπρεπε να συνταγογραφείται, για κάθε πάθηση σωματική ή ψυχική και για λόγους θεραπείας αλλά και πρόληψης. Ανέκαθεν ταξίδευα στην Ελλάδα. Στην Ελλάδα ως χώρο πολιτιστικό. Ανέκαθεν χρησιμοποιούσα, σε αυτό το ταξίδι το πολιτιστικό, το καλύτερο μέσο για να ταξιδεύεις στον πολιτισμό: το ποδήλατο. Το 2018 θέλησα να ταξιδέψω στην καρδιά αυτής της Ελλάδας, της δικής μου Ελλάδας, θέλησα να γνωρίσω από κοντά τον χώρο όπου δημιουργήθηκε ο πιο ανθρώπινος πολιτισμός της ιστορίας.
Το πρώτο κίνητρο του ταξιδιού αυτού ήταν η θεραπεία. Πρώτα για μένα, γιατί το ταξίδι με ποδήλατο είναι από μόνο του μία θεραπευτική διαδικασία. Η διαβίωση στην ελεύθερη φύση, η φυσική άσκηση της μετακίνησης, ο φρέσκος αέρας των δασών, η προσεγμένη διατροφή, τα τρόφιμα από την άγρια φύση με καρπούς και φρούτα, τα ντόπια προϊόντα εξαιρετικής ποιότητας που παράγει η ελληνική γη, ο ύπνος στην αγκαλιά της γης ο ανενόχλητος από κάθε θόρυβο, τα γάργαρα νερά των πηγών, όλα αυτά μαζί με τις ψυχολογικές συνθήκες της χαλάρωσης και της αναψυχής και της ανάκτησης του προσωπικού χρόνου, συνθέτουν ένα πλέγμα ιδανικών συνθηκών για μία θεαματική ψυχοσωματική ανανέωση. Αναζητώ όμως και κάτι περισσότερο. Θέλω να ανιχνεύσω τους τόπους όπου αναπτύχθηκε η αρχαία ελληνική ιατρική. Κατά πρώτο λόγο τους τόπους των ασκληπιείων του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Μέσα στο σκοτάδι της ιστορίας, θέλω να αναζητήσω την αρχή του μίτου της ελληνικής ιατρικής. Η δυτική ιατρική θεμελιώθηκε ως ένα ελληνικό επίτευγμα, κάτι ανάλογο με την ανατολική ιατρική των Κινέζων με οδόσημο τα βιβλία του Κίτρινου Αυτοκράτορα από το 2.500 π.Χ. Οι δύο μεγαλύτερες μορφές στην ιστορία της ιατρικής ήταν δύο Έλληνες, ο Ιπποκράτης και ο Γαληνός. Ο Γαληνός τον 2ο αιώνα μ.Χ. αναφερόμενος στον Ιπποκράτη επτά αιώνες πρωτύτερα, είναι σαφής: "εις φως εξήνεγκε την τελείαν παρ΄ έλλησι ιητρικήν". Τουλάχιστον για τους μετακλασσικούς χρόνους, στα ελληνικά ιαματικά κέντρα δηλ. στα ιερά του Ασκληπιού και Απόλλωνος, μπήκαν οι βάσεις της ιατρικής επιστήμης. Εκεί αναπτύχθηκε μία ανθρωποκεντρική θεώρηση περί της ίασης και της θεραπείας. Αλλά και κάτι περισσότερο, μία ολοκληρωμένη φιλοσοφία ως η επιστήμη και τέχνη του ζειν.
Μελετώντας την ιστορία του πολιτισμού, αργά ή γρήγορα έρχεσαι αντιμέτωπος με ένα καίριο ερώτημα. Προσπαθείς να κατανοήσεις τη δύναμη του ελληνικού πολιτισμού. Το γιατί, όπως έχει λεχθεί, σε τρεις τουλάχιστον ιστορικές περιόδους, τη μυκηναϊκή εποχή, την κλασσική εποχή, και την εποχή της βυζαντινής αυτοκρατορίας, βρέθηκε στο παγκόσμιο πολιτιστικό προσκήνιο. Όντως παράλληλα με την περίπτωση των Κινέζων δεν έχει υπάρξει άλλος λαός με μακρόχρονη πολιτιστική συνέχεια σε όλο το φάσμα της ιστορίας. Ζητούσα μία εξήγηση για την εσωτερική ποιότητα του πολιτισμού αυτού. Όπως διδάσκει η κοινωνική ανθρωπολογία, η αφετηρία του πολιτιστικού φαινομένου κατ´ αρχήν εντάσσεται στον χώρο ως φυσικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύσσεται. Θέλησα να ταξιδέψω στο παρόν και στο παρελθόν του ελληνικού χώρου. Θα πεις, καλά, και πού να βρεις σήμερα τα χαμένα οδόσημα; Κατ΄ αρχήν ο επιζών βασικός μάρτυρας είναι ο ίδιος: ο χώρος. Ο χώρος που εκφράζεται ως τοπίο κατά πρώτο λόγο. Αλλά υπάρχει και ένας δεύτερος μάρτυρας, οι ανθρώπινες κοινωνίες, δηλ. ο ανθρώπινος χώρος. Το πρώτο από τα δύο, το τοπίο, στα βασικά του συστατικά και λειτουργίες παραμένει το ίδιο εδώ και χιλιάδες χρόνια, παρέχει το φυσικό υπόβαθρο της ανθρώπινης ύπαρξης και μπορείς εύκολα να το προσεγγίσεις. Αλλά και για το δεύτερο από αυτά τα δύο μπορείς να κάνεις κάτι ανάλογο. Γιατί όσο κι αν έχουν αλλάξει οι κοινωνικές συνθήκες, ξέρεις ότι στο βάθος ο ίδιος ο άνθρωπος δεν έχει αλλάξει. Διότι μερικές χιλιάδες χρόνια δεν είναι κάτι σημαντικό από εξελικτικής πλευράς, ο άνθρωπος του σήμερα που βλέπεις απέναντί σου είναι ο ίδιος ο άνθρωπος του χθες. Είναι το βασικό διαθέσιμο αντιληπτικό αντικείμενο που έχεις στη διάθεσή σου. Είναι αυτό που, μέσα στον ίδιο χώρο, διαπερνά τον χρόνο. Έτσι με αυτά τα δύο διαθέσιμα στοιχεία, προσεγγίζοντας το χώρο και το χρόνο, θέλω να διεισδύσω στον ελληνικό χωροχρόνο. Ένα οργανικό σύνολο εμψύχων και αψύχων, τοπίο, φυτά, ζώα, άνθρωποι. Στους ίδιους τόπους όπου κάποτε πέρασε ένας Παυσανίας και ένας Boissonas, θέλω να με δουν τα ίδια ανθρώπινα μάτια, θέλω να πιω νερό από τις ίδιες πηγές, θέλω να διανυκτερεύσω στα ίδια εγκοιμητήρια λουσμένος στο φως των ίδιων ουρανίων σωμάτων. Με τις δύο ισχυρότερες αισθήσεις, την όραση και την ακοή, θέλω να διαπεράσω τον χώρο και να ανακαλύψω τον χρόνο.
Πού αλλού θα μπορούσε αυτό να συμβεί, από την Αρκαδία; Στους τόπους εκείνους τους απόμακρους, τους απομονωμένους, τους προστατευμένους μέσα στα οροπέδια καταμεσής στα δύσβατα βουνά της Κεντρικής Πελοποννήσου, στις ανθρώπινες κοινωνίες που κατέφυγαν εκεί μετά την λεγόμενη δωρική κάθοδο που σάρωσε τα πάντα και κατέκλυσε τις εύφορες χαμηλές πεδιάδες. Σε εκείνα τα άγρια βουνά διαμορφώθηκε αυτό που αργότερα θα ταυτοποιούνταν ως “αρκαδικό πνεύμα”. Στα μακρινά χρόνια της κρητομυκηναϊκής εποχής μπορεί να αναζητηθεί η θεμελιώδης δύναμη που τροφοδότησε τον ελληνικό πολιτισμό και την μετέπειτα λεγόμενη κλασσική εποχή, η οποία πέρα από τα ευερμήνευτα επιτεύγματα των Παρθενώνων ήταν επί της ουσίας εποχή παρακμής, όσον αφορά την εσωτερική ποιότητα του πολιτισμού. Μέχρι την κλασσική εποχή της φιλοσοφίας, οι φιλόσοφοι εμπνέονταν από τους αρχαίους μύθους. Προσωπικά έχω πεισθεί ότι το υπόβαθρο του πολιτιστικού φαινομένου πρέπει να αναζητηθεί στον αιγαιακό πολιτισμό της 3ης-2ης χιλιετίας π.Χ. και στη λεγόμενη κρητομινωϊκή περίοδο. Ο μινωικός πολιτισμός ήταν μία κοινωνία χωρίς πόλεμο. Πουθενά στα αρχαιολογικά ευρήματα δεν υπάρχουν παραστάσεις με πολεμιστές. Οι άνθρωποι της εποχής εκείνης κατόρθωσαν κάτι μοναδικό, να δημιουργήσουν την κορύφωση του παγκόσμιου πολιτιστικού φαινομένου, κι αυτό είναι ένα επίτευγμα που απαιτεί εξήγηση. Μέσα στις πολυπολιτιστικές συνθήκες των λαών της ανατολικής Μεσογείου με την ανάπτυξη του εμπορίου, οι άνθρωποι εκείνοι συνειδητοποίησαν ότι το κοινό συμφέρον δεν είναι στον πόλεμο αλλά στη συνύπαρξη και τη συνεργασία. Ο στρατός υπήρχε μόνο ως αστυνομία καταπολέμησης της πειρατείας και των πολεμοχαρών επιθετικών λαών. Με τις συνθήκες της ειρήνης μπόρεσε να σημειωθεί μία αλματώδης πολιτιστική πρόοδος, και μία αύξηση του πληθυσμού που οδήγησε σε συστηματικούς αποικισμούς σε όλη τη Μεσόγειο, τον Εύξεινο Πόντο, τη Μικρασία, και κατά ενδείξεις μέχρι και τον Περσικό Κόλπο και τον Ινδικό Ωκεανό. Εκεί μπορεί να αναζητηθεί η ρίζα του πολιτιστικού φαινομένου. Η ιδέα αυτή δικαιώθηκε αργότερα από την ιστορία, όταν ο Φίλιππος ξεκινά και ο γιος του Αλέξανδρος δημιουργεί τη μακεδονική αυτοκρατορία, με βάση την ίδια αυτή ιδέα της συνεργασίας όλων των λαών προς το κοινό συμφέρον.
Η κρητομινωϊκή εποχή ωστόσο δεν είχε ενιαία χαρακτηριστικά. Ενώ η απομονωμένη Κρήτη κατόρθωσε να ισορροπήσει και στη συνέχεια να αποκτήσει μία συλλογική δυναμική με συμμαχίες, εξωτερικεύοντας την οικονομία και το εμπόριο, ο ελλαδικός κορμός γνώριζε συνεχώς αναταραχές λόγω εισβολών από το βορρά. Η ιστορία αποδίδει τον όρο του παραδεδεγμένου "κλασσικού" πάντοτε εκ των υστέρων και αυτό που σήμερα θεωρούμε κλασσικό, όταν συνέβαινε ήταν βίαιο και ανατρεπτικό. Ο μυκηναϊκός κόσμος ταρασσόταν από έντονες συγκρούσεις ανάμεσα σε δύο πόλους: από τη μία μεριά τους ανθρώπους της υπαίθρου που ζούσαν με τη γεωργία, την κτηνοτροφία και το κυνήγι και από την άλλη μεριά τους άρχοντες, οι οποίοι βεβαίως προσέβλεπαν στο άστυ και ήθελαν την αστική ανάπτυξη, απλά επειδή έβλεπαν τα συμφέροντά τους στη συγκέντρωση της ιδιοκτησίας και της παραγωγής και του πλούτου και της εξουσίας. Οι άνθρωποι της φύσης, τα αρχαία πελασγικά φύλα, διαρκώς κατέφευγαν στα απόμακρα μέρη, μέσα στα άγρια βουνά. Εκεί ζυμώθηκαν οι παραδοσιακές ελληνικές αξίες: η πόλη-κράτος, ο τοπικισμός, και οι θεμελιώδεις αξίες της πατρίδας και της ελευθερίας.
Στο βιβλίο “Ευδαίμων Αρκαδία - η Σαγήνη Ενός Μύθου στον Πολιτισμό της Δύσης” ο Pedro Olalla γράφει: “Η Αρκαδία, πέρα από μια ιστορική και σύγχρονη εποχή, είναι ένα εύηχο όνομα που θριάμβευσε στον πολιτισμό μας σαν αναπόληση της ειρήνης, της αθωότητας, της αρμονίας, της φύσης, της χαράς της ζωής, της ελευθερίας στον έρωτα, της ευαισθησίας, της απλότητας, του μέτρου και της επιστροφής στην ουσία. Η Αρκαδία είναι το αμυδρό και υποβλητικό πορτραίτο ενός τόπου απ΄ όπου ο άνθρωπος δεν νοιώθει ξεριζωμένος.” Ο αρχαίος μύθος για τον Κροίσο και τον χρησμό για τον ευτυχέστερο άνθρωπο αποκαλύπτει τη διαχρονικότητα του αρκαδικού πνεύματος. Η Αρκαδία κάποτε δεν ήταν μια "ακαδημαϊκή ιδέα" του αστικού ανθρώπου που θρηνεί για τον χαμένο παράδεισο. Από τα πανάρχαια χρόνια ήταν ένας χώρος υπαρκτός, που τροφοδότησε τη θεμελιώδη ελληνική αξία της ελευθερίας. Ήταν μια επιστροφή του ανθρώπου στη φύση. Στην ίδια του τη φύση. Δίχως άλλο μια βαθύτατα ιαματική και θεραπευτική προοπτική. Σε αυτή την Αρκαδία θέλω να ταξιδέψω. Όχι στην Αρκαδία της τουριστικής μπίζνας και των ταξιδιωτικών άρθρων που πάντα τελειώνουν με πληροφορίες για ξενοδοχεία και ταβέρνες. Σε αυτή την Αρκαδία θέλω να σε ταξιδέψω και σένα, αναγνώστη. Θέλω να σε παρασύρω μαζί μου σε ένα ταξίδι εκεί όπου ο χώρος μένει ο ίδιος αλλά ο χρόνος συμπιέζεται, το σήμερα συναντά το χθες, το τώρα συναντά το τότε. Δεν είμαι αρχαιολάτρης, ούτε παρελθοντολάτρης. Ζω στο εδώ και στο τώρα. Με ενδιαφέρει το σήμερα, το εγώ, το εμείς, τι μπορούμε να διδαχθούμε από το τότε, από εκείνους τους ανθρώπους που ήταν σαν κι εμάς. Και ζούσαν στον ίδιο τόπο. Τον δικό μας τόπο. Τη δική μας Ελλάδα. Την Ελλάδα την αληθινή, που υπάρχει και σήμερα έξω από την πόρτα μας. Όχι την Ελλάδα των κατασκευασμένων παραμυθιών, της προπαγάνδας, των ιδεολογιών, της τηλεόρασης, της διαφήμισης, των μνημονίων, της μηντιακής παράνοιας.
Θέλω το ταξίδι μου να γίνει και δικό σου. Ένα ταξίδι χωρίς βιασύνη, με ένα μέσο αργό που θα μας δώσει πίσω τον χαμένο χρόνο. Ένα μέσο που θα μας αφήσει να αισθανθούμε τον κόσμο άμεσα. Ένα μέσο αθόρυβο, που θα μας αφήσει να ακούσουμε. Ένα μέσο διακριτικό, που θα μας αφήσει να δούμε και να διακρίνουμε. Ένα μέσο ανοιχτό, που θα μας αφήσει να νιώσουμε τις δυνάμεις της εκπληκτικής ελληνικής φύσης. Ένα μέσο ήπιο, που θα μας επιτρέψει να αφήσουμε πίσω μας μονάχα δυο στενές ροδιές επάνω στην ελληνική γη και τίποτα περισσότερο. Ένα μέσο καθαρό, που θα μας επιτρέψει να πάρουμε εμπειρίες χωρίς να αφήσουμε πίσω μας σκουπίδια ή οποιουδήποτε είδους ρύπανση. Ένα μέσο που θα μας αφήσει να επικοινωνήσουμε με τους ανθρώπους του σήμερα, που επέλεξαν να μείνουν σε αυτή τη γη και να ζήσουν όπως εκείνος ο ημιμυθικός Αγλαός, μέσα στις ζωογόνες δυνάμεις αυτής της ίδιας φύσης που εξακολουθεί να γεννά τους ίδιους ανθρώπους. Για να ακολουθήσεις στο ταξίδι, προσπάθησε να διαβάσεις πίσω από τις γραμμές των λέξεων, προσπάθησε να δεις τις εικόνες που κρύβονται μέσα στις περιγραφές. Προσπάθησε να διεισδύσεις στο νόημα ενός υπαρκτού κόσμου, αυτού που προκάλεσε την εικόνα και τον λόγο.
Το ταξίδι αυτό μπορεί να το δει κανείς ως ένα ντοκουμέντο για την Ελλάδα του 2018. Ένα ιδιαίτερο ντοκουμέντο, καθώς δεν μιλά μόνο για την πραγματικότητα αλλά και για τον μύθο που την δημιουργεί. Ο μύθος είναι το έτερον ήμισυ της αληθείας. “Απλούς ο μύθος της αληθείας” έγραφε ο Ευρυπίδης. Η αξία του παρελθόντος κρύβεται στο μύθο. Η Ελλάδα έχει πολύ μύθο. Γιατί; Γιατί έχει πολλή αλήθεια. Αυτή την αλήθεια αναζητάμε στα πέρατα και στην καρδιά της ελληνικής γης. Σε αυτό το διπλό ταξίδι θέλω να σε πάρω μαζί μου. Σε ένα ταξίδι στην πραγματικότητα και στον μύθο. Για το πρώτο μισό, την πραγματικότητα, θα καταλάβεις αμέσως γιατί αυτά που θα δεις περιγράφονται ακριβώς όπως συνέβησαν. Για το δεύτερο μισό, τον μύθο, θυμήσου τι είναι ο μύθος στην ουσία του. Ο μύθος είναι η κωδικοποιημένη διαιώνιση της γνώσης, της σοφίας ενός λαού, από τη μία γενιά στην επόμενη. Ο μύθος δεν είναι παραμύθι. Ο μύθος είναι η άλλη όψη του νομίσματος της αλήθειας. Σήμερα η αλυσίδα της μετάδοσης του μύθου έχει σπάσει, ο μύθος ξεφτίζει, υποβαθμίζεται, αλλοιώνεται, αλλά δεν ήταν πάντα έτσι, κάποτε ο μύθος ήταν πιο ζωντανός, ισχυρός, μεστός, γεμάτος νοήματα. Ο σύγχρονος άνθρωπος νομίζει ότι ζει στην πραγματικότητα, αλλά αυτή η πραγματικότητα χωρίς το μύθο είναι κουτσή, λειψή, παραπλανημένη, έτσι από αλήθεια γίνεται πλάνη. Αναζητάμε την άλλη Ελλάδα, την αληθινή Ελλάδα, την πραγματική και μυθική ταυτόχρονα, τη διαχρονική Ελλάδα του χτες και του σήμερα. Ίσως, ποιος ξέρει, να τη βρούμε κάπου εκεί έξω από την πόρτα μας.
> Επόμενο
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου